نصب و پیکربندی لینوکس سرور (مانند Ubuntu Server, CentOS/Rocky Linux): راهنمای اولیه

لینوکس (Linux) به عنوان یک سیستم عامل متن باز (Open Source)، قدرتمند، پایدار و بسیار انعطاف‌پذیر، یکی از محبوب‌ترین گزینه‌ها برای میزبانی سرورها در سراسر جهان است. از وب‌سرورهای بزرگ و پایگاه‌های داده حجیم گرفته تا سرورهای کاربردی و زیرساخت‌های ابری، لینوکس حضوری پررنگ دارد. برخلاف ویندوز سرور که محصولی تجاری از مایکروسافت است، لینوکس در توزیع‌های (Distributions) متنوعی مانند Ubuntu Server، CentOS (که اکنون توزیع‌هایی مانند Rocky Linux و AlmaLinux جایگزین آن شده‌اند)، Debian و Red Hat Enterprise Linux (RHEL) ارائه می‌شود که هر یک ویژگی‌ها و جامعه کاربری خاص خود را دارند، اما اصول نصب و پیکربندی اولیه در بسیاری از آن‌ها مشابه است.

این مقاله به ارائه راهنمای اولیه برای نصب و پیکربندی رایج‌ترین توزیع‌های لینوکس سرور مانند Ubuntu Server یا توزیع‌های مشابه CentOS می‌پردازد. هدف، آماده‌سازی سرور برای مدیریت از راه دور و نصب سرویس‌های مورد نیاز است.

چرا لینوکس برای سرورها انتخاب می‌شود؟

• پایداری و قابلیت اطمینان: لینوکس به پایداری بالا و نیاز کم به راه‌اندازی مجدد مشهور است.
• امنیت: به دلیل معماری و مدل توسعه متن باز، لینوکس معمولاً امن‌تر از نظر آسیب‌پذیری‌های گسترده محسوب می‌شود، اگرچه پیکربندی صحیح امنیتی ضروری است.
• انعطاف‌پذیری و سفارشی‌سازی: امکان سفارشی‌سازی عمیق سیستم بر اساس نیازهای خاص وجود دارد.
• هزینه: اکثر توزیع‌های لینوکس رایگان هستند که این امر هزینه کلی زیرساخت IT را کاهش می‌دهد.
• جامعه بزرگ و پشتیبانی گسترده: دسترسی به منابع آموزشی، تالارهای گفتگو و راهنمایی‌های فراوان.
• کارایی: برای بسیاری از کاربردهای سروری، لینوکس کارایی بسیار بالایی ارائه می‌دهد.

پیش‌نیازهای نصب:

قبل از شروع نصب، موارد زیر را آماده کنید:

1. سخت‌افزار مناسب: سرور باید حداقل سخت‌افزار مورد نیاز برای توزیع لینوکس انتخابی شما را داشته باشد (پردازنده ۶۴ بیتی، مقدار مشخصی رم، فضای دیسک کافی، کارت شبکه).
2. فایل ISO توزیع لینوکس: فایل ISO نسخه Server توزیع مورد نظر (مثلاً Ubuntu Server LTS یا Rocky Linux) را از وب‌سایت رسمی آن دانلود کنید.
3. رسانه نصب قابل بوت: با استفاده از نرم‌افزارهایی مانند Rufus (برای ویندوز) یا دستور dd (در لینوکس)، فایل ISO را بر روی یک درایو USB قابل بوت کپی کنید.
4. اتصال شبکه: در طول نصب، معمولاً برای دانلود به‌روزرسانی‌ها و بسته‌های نرم‌افزاری اضافی نیاز به اتصال شبکه (با DHCP یا تنظیمات دستی) دارید.
5. برنامه‌ریزی پارتیشن‌بندی: تصمیم بگیرید که هارد دیسک سرور چگونه پارتیشن‌بندی شود.

مراحل نصب اولیه (مشترک در بسیاری از توزیع‌ها):

فرآیند نصب لینوکس سرور معمولاً در محیط متنی (Text-based) یا رابط کاربری گرافیکی بسیار ساده‌ای انجام می‌شود:

1. بوت کردن از روی رسانه نصب: سرور را روشن کرده و تنظیمات BIOS/UEFI را طوری تغییر دهید که از روی درایو USB یا DVD نصب بوت شود.
2. انتخاب زبان: زبان مورد نظر برای فرآیند نصب را انتخاب کنید.
3. چیدمان صفحه کلید: چیدمان صفحه کلید مناسب را انتخاب کنید.
4. پیکربندی شبکه: در این مرحله، نصب‌کننده سعی می‌کند از طریق DHCP یک آدرس IP دریافت کند. اگر می‌خواهید IP ثابت تنظیم کنید، معمولاً گزینه‌ای برای پیکربندی دستی وجود دارد که در آن آدرس IP، Subnet Mask، Default Gateway و سرورهای DNS را وارد می‌کنید.
5. پارتیشن‌بندی دیسک: این مرحله یکی از مهم‌ترین بخش‌هاست.
   • نصب خودکار (Guided Partitioning): نصب‌کننده به صورت خودکار دیسک را پارتیشن‌بندی می‌کند (معمولاً برای سادگی).
   • نصب دستی (Manual Partitioning): به شما امکان می‌دهد پارتیشن‌ها را به صورت دلخواه ایجاد، ویرایش یا حذف کنید. در سرورها معمولاً پارتیشن‌های جداگانه برای / (ریشه سیستم فایل)، /home (داده‌های کاربران)، /var (لاگ‌ها و داده‌های متغیر)، /boot (فایل‌های بوت) و Swap (فضای مبادله) ایجاد می‌شوند. برنامه‌ریزی دقیق در این مرحله مهم است.
6. ایجاد کاربر و تنظیم رمز عبور: یک حساب کاربری استاندارد (غیر Root) ایجاد کرده و رمز عبور قوی برای آن تعیین کنید. همچنین، بسته به توزیع و تنظیمات، ممکن است نیاز به تنظیم رمز عبور برای کاربر Root داشته باشید (در برخی توزیع‌ها مانند Ubuntu Server، دسترسی مستقیم Root غیرفعال است و از دستور sudo برای اجرای دستورات با امتیازات مدیریتی استفاده می‌شود).
7. انتخاب نرم‌افزارها/بسته‌ها: برخی نصب‌کننده‌ها به شما اجازه می‌دهند در این مرحله، مجموعه‌ای از نرم‌افزارهای مربوط به نقش‌های سرور (مانند Web Server, SSH Server, Database Server) را انتخاب کنید تا به صورت خودکار نصب شوند. برای شروع، معمولاً نصب حداقل سیستم با دسترسی SSH کافی است و می‌توانید بسته‌های مورد نیاز را بعداً نصب کنید.
8. شروع نصب: پس از تأیید تنظیمات، نصب‌کننده شروع به کپی کردن فایل‌ها و نصب سیستم می‌کند.
9. راه‌اندازی مجدد: پس از اتمام نصب، رسانه نصب را خارج کرده و سرور را راه‌اندازی مجدد کنید.

پیکربندی اولیه پس از نصب (معمولاً از طریق خط فرمان):

پس از بالا آمدن سیستم عامل، اکثر پیکربندی‌ها در لینوکس سرور از طریق خط فرمان (Command Line Interface – CLI) و با استفاده از ترمینال انجام می‌شود:

1. ورود به سیستم: با نام کاربری و رمز عبوری که در حین نصب ایجاد کردید، وارد سیستم شوید.
2. به‌روزرسانی سیستم: اولین و مهم‌ترین گام، به‌روزرسانی لیست بسته‌های نرم‌افزاری و نصب به‌روزرسانی‌های موجود برای سیستم عامل و نرم‌افزارهای نصب شده است.
   • در Ubuntu/Debian: sudo apt update && sudo apt upgrade -y
   • در CentOS/Rocky/AlmaLinux: sudo yum update -y (یا sudo dnf update -y در نسخه‌های جدیدتر)
3. تنظیم نام میزبان (Hostname): نام سرور را با استفاده از دستور hostnamectl set-hostname your-server-name تنظیم کنید.
4. پیکربندی شبکه (در صورت لزوم): اگر در حین نصب IP ثابت تنظیم نکرده‌اید یا نیاز به تغییر دارید، باید فایل‌های پیکربندی شبکه را ویرایش کنید (مثلاً با استفاده از netplan در Ubuntu، nmcli در CentOS/Rocky/AlmaLinux، یا ویرایش دستی فایل‌ها در /etc/sysconfig/network-scripts/ یا /etc/network/interfaces).
5. پیکربندی فایروال: فایروال سیستم عامل را پیکربندی کنید تا فقط پورت‌های لازم برای سرویس‌هایی که قرار است ارائه دهید باز باشند (مثلاً پورت ۲۲ برای SSH، پورت ۸۰ برای HTTP، پورت ۴۴۳ برای HTTPS). ابزارهای رایج فایروال شامل ufw (ساده‌تر، برای Ubuntu) و firewalld (پیشرفته‌تر، برای CentOS/Rocky/AlmaLinux) هستند.
6. فعال کردن و امن‌سازی SSH: سرویس SSH (OpenSSH) معمولاً در حین نصب سرور لینوکس نصب می‌شود. این سرویس برای مدیریت از راه دور از طریق خط فرمان حیاتی است. توصیه می‌شود برای افزایش امنیت، ورود با کاربر Root را از طریق SSH غیرفعال کرده و از احراز هویت مبتنی بر کلید (Key-based Authentication) به جای رمز عبور استفاده کنید. فایل پیکربندی اصلی SSH در /etc/ssh/sshd_config قرار دارد.
7. نصب ابزارهای مفید: ابزارهای خط فرمان پرکاربرد برای مدیریت و عیب‌یابی مانند ویرایشگرهای متن (nano, vim), ابزارهای مانیتورینگ منابع (htop, top), ابزارهای شبکه (netstat, ss, ping, traceroute) را نصب کنید.
8. تنظیم همگام‌سازی زمان (NTP): سرویس همگام‌سازی زمان (مانند Chrony یا NTP) را پیکربندی کنید تا زمان سرور دقیق باشد.
9. نصب نقش‌های سرور مورد نیاز: با استفاده از مدیر بسته توزیع خود (apt یا yum/dnf)، نرم‌افزارهای مربوط به نقش‌های سرور مورد نیازتان (مانند apache2 یا nginx برای وب‌سرور، mysql-server یا postgresql برای پایگاه داده، samba برای اشتراک‌گذاری فایل با کلاینت‌های ویندوزی) را نصب و پیکربندی کنید.

محیط مدیریت لینوکس سرور:

مدیریت لینوکس سرور به طور سنتی و بهینه از طریق خط فرمان انجام می‌شود. با استفاده از یک کلاینت SSH (مانند PuTTY در ویندوز یا ترمینال در لینوکس/مک‌اواس)، می‌توانید به صورت امن از راه دور به سرور متصل شده و دستورات مدیریتی را اجرا کنید.

نتیجه‌گیری:

نصب و پیکربندی لینوکس سرور فرآیندی است که با انتخاب توزیع مناسب و دنبال کردن گام‌های استاندارد قابل انجام است. تمرکز اصلی در پیکربندی اولیه بر تنظیمات شبکه، نام‌گذاری، به‌روزرسانی، امنیت پایه (فایروال و SSH) و آماده‌سازی برای نصب سرویس‌های مورد نیاز است. تسلط بر خط فرمان لینوکس مهارتی ضروری برای هر کسی است که قصد مدیریت سرورهای لینوکسی را دارد و با توجه به پایداری و انعطاف‌پذیری لینوکس، این سرمایه‌گذاری در یادگیری بسیار ارزشمند خواهد بود. لینوکس بستری قدرتمند و قابل اعتماد برای اجرای طیف وسیعی از خدمات حیاتی IT فراهم می‌آورد.

نصب و پیکربندی ویندوز سرور (Windows Server): راهنمای گام به گام اولیه

سرویس DHCP در ویندوز سرور: پیکربندی و مدیریت آدرس‌های شبکه

سرویس DNS در ویندوز سرور: پیکربندی و عیب‌یابی

حافظه رم (RAM) چیست و چه نقشی در کامپیوتر شما دارد؟