آشنایی با انواع نرم افزارها: سیستمی و کاربردی

در دنیای کامپیوتر، همانقدر که سخت‌افزار (قطعات فیزیکی) اهمیت دارد، نرم‌افزار (دستورالعمل‌ها و برنامه‌ها) نیز حیاتی است. نرم‌افزارها هستند که به سخت‌افزار می‌گویند چه کاری انجام دهد و قابلیت‌های یک سیستم کامپیوتری را برای ما قابل استفاده می‌کنند. نرم‌افزارها انواع گوناگونی دارند، اما به طور کلی می‌توان آن‌ها را در دو دسته اصلی طبقه‌بندی کرد: نرم‌افزارهای سیستمی (System Software) و نرم‌افزارهای کاربردی (Application Software). درک تفاوت این دو دسته، به شما کمک می‌کند تا عملکرد کامپیوتر و نحوه تعامل بخش‌های مختلف آن را بهتر بفهمید.

۱. نرم‌افزارهای سیستمی: زیربنای عملکرد کامپیوتر

نرم‌افزارهای سیستمی، نرم‌افزارهایی هستند که برای مدیریت و کنترل سخت‌افزار کامپیوتر طراحی شده‌اند و محیطی را فراهم می‌کنند که نرم‌افزارهای کاربردی بتوانند در آن اجرا شوند. به بیان دیگر، این نرم‌افزارها پایه و اساس کار کامپیوتر را تشکیل می‌دهند و مستقیماً با سخت‌افزار در تعامل هستند. هدف اصلی نرم‌افزارهای سیستمی، ایجاد یک بستر پایدار و کارآمد برای اجرای نرم‌افزارهای کاربردی و همچنین مدیریت منابع سیستم است.

مهم‌ترین انواع نرم‌افزارهای سیستمی:

• سیستم عامل (Operating System – OS): مهم‌ترین نرم‌افزار سیستمی است. سیستم عامل مسئول مدیریت تمام منابع سخت‌افزاری (مانند CPU، RAM، حافظه ذخیره‌سازی) و نرم‌افزاری (مانند فرآیندها و فایل‌ها) است و رابطی بین کاربر و سخت‌افزار فراهم می‌کند. بدون سیستم عامل، نمی‌توانید هیچ نرم‌افزار دیگری را روی کامپیوتر نصب یا اجرا کنید. مثال‌ها: ویندوز، لینوکس، macOS، اندروید، iOS.
• درایورهای دستگاه (Device Drivers): نرم‌افزارهای کوچکی هستند که به سیستم عامل اجازه می‌دهند تا با یک سخت‌افزار خاص (مانند کارت گرافیک، پرینتر، کارت صدا) ارتباط برقرار کرده و آن را کنترل کند. هر قطعه سخت‌افزاری جدید که به سیستم اضافه می‌شود، معمولاً به درایور مخصوص خود نیاز دارد.
• نرم‌افزارهای کمکی یا ابزاری (Utility Software): این نرم‌افزارها وظایف نگهداری و بهینه‌سازی سیستم را بر عهده دارند. مثال‌ها: نرم‌افزارهای آنتی‌ویروس، ابزارهای یکپارچه‌سازی دیسک (Disk Defragmenter)، ابزارهای پاکسازی دیسک (Disk Cleanup)، نرم‌افزارهای فشرده‌سازی فایل، و برخی ابزارهای مدیریت فایل.

۲. نرم‌افزارهای کاربردی: ابزارهایی برای انجام وظایف خاص

نرم‌افزارهای کاربردی، نرم‌افزارهایی هستند که برای انجام وظایف یا فعالیت‌های خاصی توسط کاربر نهایی طراحی شده‌اند. این نرم‌افزارها از خدمات ارائه شده توسط نرم‌افزارهای سیستمی (به ویژه سیستم عامل) برای اجرا و تعامل با سخت‌افزار استفاده می‌کنند. هدف اصلی نرم‌افزارهای کاربردی، حل مشکل خاصی برای کاربر یا ارائه قابلیت‌های مفیدی به اوست.

مهم‌ترین انواع نرم‌افزارهای کاربردی:

• نرم‌افزارهای اداری: مانند واژه‌پردازها (مثال: Microsoft Word, Google Docs) برای نوشتن و ویرایش متن، نرم‌افزارهای صفحه گسترده (مثال: Microsoft Excel, Google Sheets) برای کار با داده‌های عددی و جداول، نرم‌افزارهای ارائه (مثال: Microsoft PowerPoint, Google Slides) برای ساخت اسلاید و ارائه مطالب.
• مرورگرهای وب (Web Browsers): نرم‌افزارهایی برای دسترسی به اینترنت و مشاهده وب‌سایت‌ها (مثال: Chrome, Firefox, Edge, Safari).
• نرم‌افزارهای چندرسانه‌ای: مانند پخش‌کننده‌های موسیقی و ویدئو (مثال: VLC Media Player, Windows Media Player)، نرم‌افزارهای ویرایش عکس (مثال: Adobe Photoshop, GIMP)، نرم‌افزارهای ویرایش ویدئو (مثال: Adobe Premiere Pro, DaVinci Resolve).
• بازی‌های کامپیوتری: انواع بازی‌ها برای سرگرمی.
• نرم‌افزارهای ارتباطی: مانند کلاینت‌های ایمیل (مثال: Outlook, Thunderbird)، نرم‌افزارهای پیام‌رسان (مثال: WhatsApp Desktop, Telegram Desktop)، نرم‌افزارهای تماس تصویری.
• نرم‌افزارهای تخصصی: نرم‌افزارهایی که برای مشاغل یا حوزه‌های خاصی طراحی شده‌اند، مانند نرم‌افزارهای حسابداری، نرم‌افزارهای طراحی مهندسی (CAD)، نرم‌افزارهای مدیریت ارتباط با مشتری (CRM) و …

رابطه میان نرم‌افزارهای سیستمی و کاربردی:

نرم‌افزارهای کاربردی برای اجرا، به نرم‌افزارهای سیستمی وابسته هستند. سیستم عامل بستر لازم را فراهم می‌کند و مدیریت منابع سخت‌افزاری را بر عهده دارد، در حالی که نرم‌افزارهای کاربردی با استفاده از این بستر، وظایف مورد نظر کاربر را انجام می‌دهند. برای مثال، وقتی شما در نرم‌افزار Word (نرم‌افزار کاربردی) متنی را تایپ می‌کنید، سیستم عامل مسئول دریافت ورودی از کیبورد (سخت‌افزار) و نمایش آن بر روی صفحه نمایش (سخت‌افزار) است. بدون سیستم عامل، Word قادر به اجرا یا تعامل با سخت‌افزار نخواهد بود.

نتیجه‌گیری:

به طور خلاصه، نرم‌افزارهای سیستمی مانند سیستم عامل، درایورها و ابزارهای کمکی، پایه‌های لازم برای کارکرد صحیح سخت‌افزار و اجرای نرم‌افزارهای دیگر را فراهم می‌کنند. نرم‌افزارهای کاربردی مانند واژه‌پردازها، مرورگرها و بازی‌ها، ابزارهایی هستند که کاربران برای انجام وظایف مشخص خود از آن‌ها استفاده می‌نمایند و عملکردشان به وجود نرم‌افزارهای سیستمی وابسته است. هر دو دسته نرم‌افزار برای داشتن یک سیستم کامپیوتری کامل و مفید ضروری هستند و در کنار سخت‌افزار، دنیای دیجیتال اطراف ما را تشکیل می‌دهند.

سیستم عامل: قلب تپنده کامپیوتر شما

کامپیوتر چیست؟ آشنایی با اجزای اصلی آن

بینایی ماشین (Computer Vision): تشخیص و پردازش تصویر

پردازش زبان طبیعی (Natural Language Processing – NLP): تحلیل متن

آینده فناوری اطلاعات در سایه پیشرفت هوش مصنوعی